"Öykülerle Sözcükler" 28.09.2000 Nezih Kuleyin - netyorum.com / Sayı: 40

HAFTANIN İLK GÜNÜ CUMARTESİ

Gürcistan'ın başkenti Tiflis diye söylenir Türkçe'de, Gürcüler ise Tibilisi derler. Tibilisi'nin anlamının, bizim Türkçe'de "ılıca" dediğimiz bir kelimeye karşılık gelmekte olduğunu oraya yaptığım yolculuklardan birinde öğrendim. Gürcüler "ılık" yerine "tibili" diyorlardı.

Bu yolculuklarım sırasında yavaş yavaş Gürcüce'yi sökmeye çalışırken çok ilginç bir olgunun varlığını keşfettim. Gürcüce'de haftanın günleri cumartesi başlangıç kabul edilerek isimlendirilmişti. Biraz daha düşününce fark ettim ki Türkçe'de ve daha bir çok dilde gün adları Cumartesi başlangıç kabul edilerek isimlendirilmişti.

İlginizi çekeceğini zannettiğim için aktarıyorum, aslında insanlık büyük bir kültür mirasını ortak üretiyor ve paylaşıyor gibi geliyor bana. Ayrıca bu yazıyı okuyanlardan, örnek vermediğim dillerde de aynı durumu yakalamışlarsa bana yazsınlar istiyorum.

Şimdi isterseniz beni bu düşünceye iten Gürcüce'den başlayarak diğer dillere geçelim.

Gürcüce'de sayılar 1:erti 2:ori 3: sumi 4:othi 5:huti vs diye gider. Günler ise şöyle adlandırılmıştır;

Cumartesi: Şabati,
Pazar: Kvira,
Pazartesi: Orşabati (yani cumartesiden sonraki ikinci gün),
Salı: Sumşabati (yani Cumartesinden sonraki üçüncü gün),
Çarşamba: Othşabati (yani cumartesinden sonraki dördüncü gün),
Perşembe: Hutşabati (yani Cumartesiden sonraki beşinci gün)
Cuma : ...şabati (yani Cumartesiden sonraki altıncı gün).

Görüldüğü gibi cumartesi olarak adlandırılan Şabati mihenk taşı kabul edilerek tüm günler o referans noktasına göre dizilmişlerdir.

Şabati'nin ne anlama geldiğini merak etmemek benim için olanaksızdı ve öğrendiğim zaman şaşkınlığım bir kat daha arttı. Şabati, Musevi inancına göre tanrının dünyayı altı günde yarattıktan sonra dinlendiği yedinci güne verilen ad olan Şabat'tan geliyordu. Dolayısı ile İbranice'de günlerin böyle sıralanıyor olması çok normal kabul edilebilirdi ama şimdi örneklerini vereceğim Türkçe dahil dillerdeki yapıların da böyle olması dikkatimi çekti.

Tavla oynayan herkes şimdi söyleyeceğim sayı adlandırılmasını bilirler. 1: yek, 2: dü, 3: se, 4: cıhar, 5: penç, 6 : şeş.

Türkçe dahil orta asya'da konuşulan dillerin tamamında Çarşamba ve Perşembe yaklaşık bir biçimde söylenmektedir. Çarşamba (Şamba'dan sonra dördüncü gün), Perşembe (yani Şamba'dan sonra beşinci gün). Türkçe hariç tüm Türkçe kökenli dillerde Cumartesi'ye Şamba ya da Şambi denmektedir. Çoğunda Pazartesi'ye Duşambi ya da Düşanbe, Salı'ya da Seşambi ya da Seşambe.

Hiç Musevi olmamış Çerkezlerin Cumartesi'ye Şabat dediklerini duyduğumda da ayrıca çok şaşırdığımı söylemek isterim. Çünkü bir dönem Hazar Türklerinin Museviliği kabul ettiği bilinmektedir. Örnekleri ve dilleri yaygınlaştırmak mümkün ama bu kadarının yeterli olduğunu düşünüyorum.

İş inanç yanından soyutlanırsa ben bunun nedenini ay takviminin ilk sistematik takvim olarak bu uluslara Museviler tarafından götürülmesine bağlıyorum. Tüm bu dilleri kullanan insanlar haftanın ilk gününü ister Cumartesi, ister Pazartesi ya da Salı olarak kabul etsinler dillerine yerleşmiş olan 'cumartesiden sonra x'inci gün' yapısını bozmayı düşünmediler.

Bir sonraki yazımda "gün adları" ile ilgili bir başka olguyu sizlere aktaracağım.  

Nezih Kuleyin
elektronik posta: nezih@semor.com.tr

netyorum.com: (Bu metnin elektronik, basılı veya görsel yayın organlarında tamamen veya kısmen yayınlanması yazarının yazılı iznine tabidir. Aksine davranılmaması önemle rica olunur. Alıntı yapılmadan bu sayfaya link verilmesi için herhangi bir izin gerekmemektedir.)