14.06.2001 Prof. Dr. Eyüp İlyasoğlu - netyorum.com / Sayı: 75

URUGUAY ROUND:
GATT'TAN DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜNE

GATT’ı geliştiren Çok-Taraflı Ticaret Görüşmeleri’nin son Round’u olan Uruguay Round ile yeni bir döneme geçildi. Bu yeni dönemde hedef “giderek liberalleşme” yerine, “uluslararası tam liberal ticaret” olacaktı. Uruguay Round ile GATT’taki mal ticaretinin yanına, hizmet ticareti de katıldı. Bilgi teknolojisi ise Uruguay Round’un başında gündem maddesi dahi değilken, Round’un sonunda en önemli madde haline geldi.

Bir önceki yazımızda işlediğimiz Tokyo Round (1973-79), hem yeniden düzenleme hem de GATT’tan ve dolayısı ile uluslararası liberal ticaretten verilen yeni bir ödün olarak tarihe mal olmuştur. Son Round olan Uruguay Round (1986-94) en uzun süreli müzakere sürecinden geçmiştir. İlk yedi Round’da uluslararası ticaret anlaşmaları yanlız mal ticareti üzerinde olmuştur. Uruguay Round’da ise, uluslararası hizmet ticareti ve buna ilişkin fikri ve sınai mülkiyet hakları; Round başladıktan sonra da olsa, gündeme gelmiş ve Round’un sonlarına doğru çok geniş boyutlarda müzakerelere yol açmıştır.

Mal’ın tarifinin kolaylığı ve fiziki dolaşımdaki kontrol olanakları, hizmet ürünleri ticaretinde bulunmamaktadır. On binlerce dolarlık bir bilgisayar programının modem ile telefon hattı üzerinden ihraç edilebilmesi veya sıradan bir bilgisayarla kopya edilerek yasal olmayan yollarda el değiştirebilmesi; bunun uluslararası ticarette denetim altına alınabilmesinin yeterli zorluklar yaratabileceği ve yasal düzenlemelerin ne kadar güç olabileceğini göstermektedir.

Uruguay Round Nihai Senedi’ndeki (Final Act) mal ticareti dışındaki hizmet ticaretini düzenleyen yeni anlaşmalarda ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Konu, Gümrük Birliği’nin getirdiği yükümlülüklerle birlikte, Türk bilgi teknolojisi sektörünü ilgilendirmektedir. Dolayısı ile, iki konunun paralel olarak işlenmesi, Türk bilişim teknolojisinin stratejileri hakkında önemli ipuçları verebilecektir.

Son yıllarda kopya programlar (yazılım) konusunda hak sahiplerinin etkili önlemlere başvurma olanağı kazanması, yasal gücünü Uruguay Nihai Senedi’ne ek teşkil eden GATS ve TRIPS anlaşmalarından almaktadır.

* * * * *

1986’dan başlayarak 1993 sonuna kadar yedi yıllık bir süreyi kapsayan Uruguay Round 15 Aralık 1993’te karara bağlanmış ve Marrakesh’te (Fas) 15 Nisan 1994’te bakanlar düzeyinde imzalanmıştır. Üye ülkelerin mevzuatlarını bu yeni kurallara bağlayabilmeleri için, uygulamanın 1 Ocak 1995’te yürürlüğe girmesi kararlaştırılmışsa da, altı aylık bir uzatma daha verilmiştir. Türkiye bu anlaşmaları 1995 yılı başında ratifiye etmiştir. Uruguay Round sonucunda geleneksel mal ticaretinde gümrük vergileri ve tarifeler, ilke olarak % 33 oranında ve bir takvim dahilinde indirilmekte, bir dizi ürün ve hizmet alanında yeni liberalleşme girişimleri öngörülmektedir.

Uruguay Round öncesinde bir çok ülke bankacılık, sigortacılık, taşımacılık, turizm, telekomünikasyon ve yazılım/programcılık alanlarında ulusal mevzuatlarını geliştirmişler ve dış rekabetten kendi ülkelerini korumuşlardır. Ancak, bilgi teknolojisi alanında çok önemli bir sorun olan kaçak kopyalama gibi konularda; ülkelerin sınırları dışındaki etkinliği, o ülkenin ekonomik gücü oranında olabilmiştir. Hizmet ve fikri mülkiyet’i Uruguay Round ile ayrıcalık gözetmeme ilkesi altında toplamak mümkün olacaktır.

Uruguay Round ile, GATT-1947’nin kurumsal işlevi, ilke olarak bitmekte ve yerini WTO (World Trade Organization-Dünya Ticaret Örgütü) almaktadır. Nihai Senet (Final Act) ve Senet’in ekindeki anlaşmalar, uzlaşmalar, kararlar ve protokollerin, taraf ülkelerce “bir bütün olarak onaylanması ve yürürlüğe girmesi” kabul edilmiştir. 

1947 tarihli GATT’tan sapma olarak adlandırılan Çok Elyaflılar Anlaşması’nın on yıl içinde kaldırılması ve liberal ticarete geri dönülmesi kararlaştırılmıştır. Anlaşma ile yeni bir kurum GATS (General Agreement on Trade in Services-Hizmet Ticareti Genel Anlaşması) oluşturulmuş ve TRIPS (Trade-related Intellectual Property Rights-Fikri Mülkiyet Haklarının Ticaretle İlgili Yönleri) hakkındaki ek ile, yazılım alanını çok yakından etkileyecek, çok taraflı uluslararası ticari kurallar vaz edilmiştir.

Netyorum’un gelecek sayısında WTO (DTÖ)’nun bilgi teknolojisi alanındaki uluslararası yerine değineceğiz.

Prof. Dr. Eyüp İlyasoğlu
TRIO Çözüm Evi Bilişim Hizmetleri A.Ş.
elektronik posta: eyupi@triosh.com