"Öykülerle Sözcükler" 22.02.2001 Nezih Kuleyin - netyorum.com / Sayı: 60

KAYIN

Oldum olası akrabaların adlandırılması dikkatimi çekmiştir. Sizin de dikkatinizi çekmiştir kuşkusuz. Dolayısı ile bu akraba adlandırmalarında kullandığımız sözcüklerin sihri üzerine yazdığım öykülerimi sizinle paylaşacağım.

Akraba ilişkileri ile ilgili o kadar çok adlandırma yapılmıştır ki, bazen hangi ad neyin karşılığıdır diye kısa bir süre düşünerek yanıt verdiğim ya da seslendiğim çok olmuştur.

Bir düşünün akraba adlarını. Sadece akraba adlarını sıralasak bu haftaki yazımız için ayrılan yerin tamamını doldurmamız olanaklı. Ben yine de işin büyüklüğü gözünüzde canlansın istediğim için bir paragraf akraba adlarını sıralamak istiyorum.

Anne, büyükanne, nine, ece, baldız, elti, görümce, enişte, bacanak, kayınpeder, kayınata, kayınbirader, enişte, dayı, hala, kayın, kardeş, kız kardeş, erkek kardeş, ağabey, abla… Bunların bazıları aynı anlama gelse de, hiçbir dilde bu derece ayrıntılı bir adlandırma olmadığı dilcilerimiz tarafından vurgulanan bir gerçektir. Neyse ben size kayın sözcüğünü çözdüğümü sanmama neden olan öykümü anlatmak istiyorum.

Evlendiğimizin üçüncü günüydü. Eşim Nurten'in ağabeyi kendisini eve gelen arkadaşıma tanıtırken "Ben kendisinin kaynı oluyorum" dediğinde içimden "işte bir sihirli sözcük daha" diye geçirdim. Kayın nereden süzülüp dilimize girmişti acaba?

Bir ara şöyle düşünmedim dersem yalan olur; "kayın ağacı sağlam bir ağaç". Herhalde kayın da sağlam demek. "O zaman kayınbirader de güvenilir sağlam kardeş demek" gibi akıl yürütmelerim oldu ama açıkçası tatmin olmuyordum. 

İngilizce'de bizim kayın karşılığı bir sözcük vardı. İngilizler "in law" son eki kullanarak bizim kayın ile yaptığımız sözcükleri elde ediyorlardı. Örneğin, bizim "kayınvalide" onlarda "mother in law" yani yasal anne oluyordu. Kayına karşılık gelen ek onlarda yasal demekti.

Ben kayını beynimin bir köşesinde sürekli bir biçimde didikleyerek yaşarken Kazakistanın eski başkenti Almaati'de ünlü şairleri Abay'ın adını verdikleri caddeden yukarı doğru çıkarken sokakta et satan, bizim tükürük köftecisine benzeyen ve şaşlık yazan kulübemsi yerin önündekilerden birinin işi bitince satıcının sonrakini çağırmak için "kayın" dediğini duydum. Benim düşüncemdeki kayın ile ilişkili olduğunu açıkça söylemek gerekirse ilk anda anlayamadım. İlk anda bu sözcüğü ilerleyin anlamına kullandığını düşünmüştüm ama yanıldığımı çok kısa bir süre sonra çevirmenimiz bana anlatacaktı. "Kayın" demek "sonra" demekti .

İşin sırrı çözülmüştü. Biz kayın dediğimiz zaman asıl akrabalarımızdan değil düğünden ya da evliliğin başlangıcından sonraki akrabalarımızdan söz ediyorduk. Kayınbirader'de sonradan kardeş demekti. Ama sorularım bitmiyordu görümce bu yapının tamamını yıkarak yeni bir ad olarak dilimize nasıl girmişti. 

Bir sonraki öyküde, sözcüğümüz "görümce" olacak.

Nezih Kuleyin
e-posta: nezih@semor.com.tr

netyorum.com: (Bu metnin elektronik, basılı veya görsel yayın organlarında tamamen veya kısmen yayınlanması yazarının yazılı iznine tabidir. Aksine davranılmaması önemle rica olunur. Alıntı yapılmadan bu sayfaya link verilmesi için herhangi bir izin gerekmemektedir.)