18.01.2001 Prof. Dr. Eyüp İlyasoğlu - netyorum.com / Sayı: 55

F.W. TAYLOR ve VERİMLİLİKTE DEVRİM

Son yazımızda değindiğimiz gibi, 17. yüzyılda başlayan Bilim Devrimi (Scientific Revolution) matematik, fizik ve kimya alanlarındaki buluşlar; sosyal bilimler özellikle felsefe, sosyoloji vb. alanlardaki gelişmeler ve Rönesans'tan ivme alarak doruk noktasına varan güzel sanatlar, Avrupa'nın Aydınlanma Çağı ve sonrasında gelen Sanayi Devrimi'nin temellerini oluşturdu.

18. yy sonlarına doğru, Adam Smith'in Milletlerin Zenginliği (1776) adlı eserinde ortaya koyduğu, iş bölümü ve ihtisaslaşma tezi, bir yüzyıl boyu gelişerek, uygulamada en üst düzeye kavuşulmasına yol açtı. Nihayet, yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde, otomotiv sanayiinde kullanılan montaj hattı uygulamaları ile, Henry Ford'un T-model (Tin Lizzie) otomobilinin üretim tekniğinde uyguladığı mükemmelliğe varıldı.

Bu gelişmelerle İkinci Dünya Savaşı sonrasında ileri endüstri çağına ulaşılmış; kitle üretimi yaygınlaşarak, standartlaşmayı ve verimliliği arttıran yöntemler devreye sokulmuştur. Yönetim ve üretim teknolojisindeki gelişmeler, ölçek ekonomisi hedefi; ihtisaslaşma, zaman-hareket etütleri, iş basitleştirmesi, optimizasyon tekniklerinin geliştirilmesi; II. Dünya Savaşı sonrası refah toplumu ile özdeşleşmiş kavramlar haline gelmiş ve seri üretim yöntemleri ile, en üst teknolojik düzeye varılmıştır.

**********

Bütün bu gelişmelerin odağındaki kişinin, mütevazı bir bilim-uygulama adamı olan Frederick Winslow Taylor (1856-1915) olduğunu söylemek fazla abartılı gelebilir. Ancak, yönetim bilimleri ve ekonomi tarihi de, teori ile uygulamayı bu derecede yaklaştırmış ve sonuçları en kısa zamanda üretim tekniklerinde buluşlara neden olmuş bir başka kişiden söz etmek, kolay olmasa gerekir.

Genç yaşta bir göz hastalığı nedeni ile eğitimini, Harvard Üniversitesi'ne kabul edildiği halde yarıda bırakan Frederic W. Taylor, 1873 ekonomik krizi sırasında bir çelik fabrikasına işçi olarak girmiş, daha sonra ustabaşı ve nihayet baş mühendisliğe yükselmiştir. Sekiz yıllık çalışmaları boyunca "iş" 'in yapılışını inceleyerek, 1881 yılında "zaman ve hareket etüdleri" olarak adlandırılan üretim tekniklerindeki uygulamaları ile, yeni bir çağın açılmasını sağlamıştır. Bu yöntem, özetle, bir malın üretimi sırasında işin yapılışını en küçük detayına kadar inceleyerek gereksiz hareketlerin elemine edilmesi ve sürecin optimal zaman parçalarına bölünerek, bunlarını doğru sıralamasının düzenlenmesi ile, üretimin en verimli şekilde yapılmasıdır.

Frederic W. Taylor bunca deneyimi ve ABD çapında ününe rağmen (!) gece üniversitesine kaydolarak 1883 yılında makine mühendisliği diploması almış ve endüstriye genel müdür olarak geri dönmüştür. 1901 yılında ve 45 yaşına geldiğinde, kendini genç yaşta "emekli" 'ye ayırarak, tüm zamanını bilimsel yönetime adamıştır. Daha sonra endüstriyel yönetim ve giderek endüstri mühendisliği bilim dallarına yol açan ilk tanım olan bilimsel yönetim (scientific management), tarihteki yerini Taylor'un son kitabı olan ve bütün çalışmalarını sistematik bir şekilde derlediği Bilimsel Yönetimin İlkeleri'dir (Principles of Scientific Management, 1911).

**********

Bugün eşiğinde olduğumuz bilgi çağından geriye doğru bakınca, üretim yönetimindeki bütün gelişmelerde Frederic W. Taylor'un izini görürüz. 20. yüzyılla birlikte girilen sanayi devriminin son aşamasında, her çalışmanın "verimlilik artışına" dönük olması, Taylor'un çok basit gözlemlerinden yola çıkılarak yapıldığını söylemek mümkündür. Günümüzün en popüler yönetim "guru"larından ve Türkiye'de de iyi tanınan Gary Hamel (Toronto Globe and Mail, 26.1.11995), daha da iddialıdır:

Gary Hamel'e ekleyecek bir şey kaldı mı?  

Prof. Dr. Eyüp İlyasoğlu
TRIO Çözüm Evi Bilişim Hizmetleri A.Ş.
elektronik posta: eyupi@triosh.com

netyorum.com: (Bu metin, yazarın ismi ve kaynak gösterilerek elektronik, basılı veya görsel yayın organlarında tamamen veya kısmen yayınlanabilir.)