|
"Öykülerle Sözcükler" 17.05.2001 Nezih Kuleyin - netyorum.com / Sayı: 71
ARPALIK
Arpalık sözcüğü ile ilk kez üniversite yıllarımda karşılaştığımı
anımsıyorum. O zamanki mitinglerinden birinde kürsüdeki sendika temsilcisi “KİT
yönetim kurulu üyelikleri arpalık değildir” diyordu. Neden arpalık? Bu da,
taburcu gibi katmerli anlam taşıyan sözcüklerden birimi idi, sorusu beni şimdi
size anlatacağım araştırmaya yönlendirdi.
Başlangıçta şöyle düşünmüştüm; Arpa’da buğday gibi bir yiyecek maddesi dolayısı
ile adama burayı yemlensin diye veriyorlardı. Böyle verildiği içinde halk
bunları alan adamları da biraz olsun aşağılamak için buraya arpalık adını
vermişti. Sonradan anladım ki bu düşüncem doğru değil. Gerçek benim düşüncemle
hemen açıklayabileceğimden daha derindi. Şöyle ki;
Yüzlerce yıl dünyanın en büyük imparatorluklarından biri olan Osmanlıların
yıkılmasının temel nedenini, endüstrileşme sürecini tamamlayamamış olmasına
bağlayanlar çok fazla olmakla ve ben de bunlara katılıyor olmama rağmen, bir
başka görüş olan, sistemin suistimale uğramasından dolayı çökme sürecinin
başladığı da, tarihçilerin büyük bir bölümü tarafından savunulmaktadır.
Osmanlı toplumunda uygulanan ekonomik sistemin adı, ister Merkezi Feodal ister
Asya Tipi Üretim Tarzı olsun, sonuç itibarıyla topraktan elde edilen gelirlerin
paylaşılması esasına dayanıyordu. Tımar, zeamet ve has, her biri belirli ölçekte
toprak büyüklüklerini tanımlıyordu ve sistem bunlardan elde edilen gelirler ile
savaşan bir ordu görünümündeki imparatorluğu ayakta tutmak amacı ile
kullanılıyordu.
Şimdi şöyle düşünebilirsiniz; Hiçbir işe yaramayan eski itibar sahiplerine
kamudaki yönetim kurulu üyeliği ya da yüklü bir maaş bağlanmasının adı olan
arpalık sözcüğünün Osmanlı toplumunun ekonomik yapılanması ile ne ilgisi
var? Ben de başlangıçta sizin gibi düşünüyordum.
Arpalığın, Cumhuriyet döneminde ortaya çıkan bir sözcük olduğunu düşünerek
yanıldığımı çok sonraları anladım. Arpalık’da tımar ya da zeamet gibi kesin
sınırları olan bir toprak parçasını tarif etmesede bir toprak parçasına verilmiş
bir addı.
Osmanlılar, yararlı işler yaptığına inandıkları kişilere maaş bağlayamadıkları
zaman onlara ve din adamlarına belirli bir gelir elde ederek yaşasınlar diye bir
toprak parçası veriyorlardı. Neden bu toprak parçasına tarla değil , buğdaylık
ya da çileklik değilde arpalık deniyordu? Bu sözcük neden hiç bir emek
harcamadan devletten gelir elde edilen bir makam olarak kullanılıyordu?
O zaman arpa, şimdi benzin ne anlama geliyorsa o anlama gelen bir üründü. Tüm
ulaşım sektörü atlar tarafından götürüldüğü için ve atlarda her acıktıklarında
bir torba arpa yediklerinden olsa gerek, arpalığı olmak nerede ise
benzinliği olmak gibi bir anlam taşıyordu. Devlet toprakta arpa üretip satsınlar
diye bu toprağı o kişilere veriyordu.
Arpalık sahibi olmak önceleri bir itibar konusu iken sonradan sistemin
bozulması ile birlikte avantacılığın bir başka biçimi haline dönüştü.
Nezih Kuleyin
e-posta:
nezih@semor.com.tr
netyorum.com: (Bu metnin elektronik, basılı veya görsel
yayın organlarında tamamen veya kısmen yayınlanması yazarının yazılı iznine
tabidir. Aksine davranılmaması önemle rica olunur. Alıntı yapılmadan bu sayfaya
link verilmesi için herhangi bir izin gerekmemektedir.)
|
