06.04.2005 Prof. Dr. İbrahim Ortaş - netyorum.com / Sayı: 162

ÜNİVERSİTELERİN YENİ ÖĞRETİM DÖNEMİNDE EĞİTİM MODELLERİ SORGULANMALIDIR

Kendisini sorgulamayan hiçbir kişi veya sistem sağlıklı gelişmez. Yarının gelişmiş ve çağdaş bir Türkiye'si için Milli Eğitim, YÖK ve Üniversiteler kendi eğitim sistemlerini mutlaka masaya yatırarak sorgulamak zorundadırlar. Sorgulama bir bütün olarak ele alınmalıdır.

MEZUNLARIMIZIN KALİTESİ VE TOPLUMDAKİ PROFİLLERİ DÜŞÜK

Ülkemizin gelişmişlik düzeyi, mezunlarının kültürel yapısı, sorun çözme yetisi, ve topluma hizmet sunma kapasitesi toplam olarak eğitim sistemimizin kalitesinin bir göstergesidir. Neresinden tutarsanız tutun, bugün ki eğitim sistemimiz baştan sona her yönü ile plansız programsız, ne aradığını bilmeyen bir yapıda. Bunun doğal sonucu olarak sistemin çıktısı olan mezunları da aynı şekilde plan ve program yapamamakta, toplumda öncü rol alamamakta ve kendi başlarına üretime katkı sunamamaktadırlar. Her yıl yüz binleri bulan mezunlarının büyük çoğunluğunun aldıkları ezberci eğitimin de bir yansıması olarak sağlıklı düşünme ve üretme yeteneklerini sergileyemedikleri görülmektedir. Bu nedenledir ki toplum nezdinde ki mesleki bilgisi ve sosyal profilleri çok düşük olmaktadır.

Çukurova Üniversitesi Öğretim Üyeleri üniversite öğrencileri ile yaptıkları bir araştırmada, gençlerin üniversitede olaylara bakış, sorun çözme yönünde eğilimlerinin değişmediği ve neredeyse üniversiteye geldikleri değer yargıları ile mezun olmaktadırlar. Bunun anlamı üniversitelerimiz ve eğitim sistemimiz öğrencilere çağdaş bir eğitim ve üniversitelilik ortamı sunamamaktadır.

ÜNİVERSİTE NEDİR, TOPLUMA NE KAZANDIRIR?

Üniversite kelimesinin kökeni Latince'de "bağımsız tüzel kişiliğe sahip ve müşterek çıkarları olan kişiler topluluğu" anlamına gelen "üniversitat" kelimesine dayanmaktadır. Topluluğun müşterek çıkarları "bilgi"yi aramak-araştırmak; bulmak ve yaymak olarak özetlenebilir. Bugün bütün dünyada yüksek öğrenimin eğitim ve öğretimdeki temel amacı, salt bir öğretim kurumu değil, aynı zamanda hedefi, işlevi ve yükümlülüğü; bir ülkenin nitelikli yetişmiş insan gücünü sağlamak, insan gücünü yetiştiren bilim insanı veya öğretim üyesi yetiştirmek, evrensel ölçekte araştırma faaliyetleri ile bilgi üretmek, üretilen bilgiyi teknolojiye dönüştürmek ve topluma aktarabilmektir.

Üniversite eğitimi veya yüksek öğretimin amacı kişiye bir mesleğin gerekli bilgilerini sağlamaktan önce ve onun ötesinde; bir bütün olarak kişiyi hayata hazırlamak ve geliştirmek için bulunduğu coğrafyadaki toplumu, dünyayı ve evreni tanıması-öğrenmesi olanağını sağlayan bir ortamdır.

Ayrıca öğrencinin olay ve olguları analiz edebilmesi, yaşamsal amacına uygun olarak kendisini kültürel olarak geliştirmesi, olaylara bakış açısını akıl süzgecinden geçirerek olgunlaşmasını sağlamalıdır. Yüksek öğretim için üniversite kapısına ayak basan kişi iyi ve başarılı bir mezun olmadan önce ve mesleğin (zanaatının) inceliklerini öğrenmenin ötesinde, "iyi insan-iyi yurttaş, akılı insan"; uygar ve kültürlü, bir birey; bilgi küpü olmaktan çok, bilginin nerde olduğunu ve nasıl aramasını bilen, çok boyutlu düşünebilen ve düşündüklerini açık, net, düzgün bir dille, inandırıcı bir biçimde yazan ve anlatabilen bir kişi olmalıdır. Ayrıca mezun olan kişi, iletişim çağının gereği olan olay ve olgular süreci içinde sosyal yaşamın (toplumun) oluşumunu ve işleyişini kavrayabilecek kadar temel kavramlardan haberli olmalıdır. Eskilerin ifadesi ile dünyadan haberdar olması için öğrencinin üniversite dersliklerinde öğrendiği teorik bilginin ötesinde üniversite ortamını teneffüs ederek çeşitli sosyal faaliyetlerde (konferans, seminer, panel, kurs, sergi, konser, tiyatro, sinema v.b.) girmesi gerekir ki bu faaliyetlerin kişinin ileriki yaşamında dünya görüşünün şekillenmesinde yaşamdan haz almasına kadar pek çok konuda yararlı olmaktadır. Sınıf dışı bu faaliyetler insanı insan yapan nüvelerdir. Aslında gelişen dünya ülkeleri bugünlerde Sokrates ve Erasmus programları ile gençlerini dünyadan haberdar etmek için farklılıkları tanımasını sağlamaya çalışmaktadırlar.

EĞİTİM SİSTEMİMİZ EZBERCİ VE KİŞİYİ GELİŞTİRMİYOR

Ezberci eğitim, bilgiyi günlük öğretir veya ezberletir, fakat onun ne işe yaradığını ve nasıl kullanılması gerektiğini öğretmez. Modern eğitim anlayışında bu metot artık çoktan rafa kalktı ve onun yerine bugünkü bilgi toplumunun ve iletişim çağının gereği olan bilginin her yerde ulaşılabilir olduğu bir dönemde, öğretmenin bildiklerini öğrencilere aktarması yerine öğrencinin öğrenmeye yönlendirilmesi, sorun çözmeyi kendi kendine öğrenmesi hedeflenmelidir.

Burada temel espri öğrenmesi gereken öğrencinin kendisidir. Öğretmen yalnızca yardımcı rehber, koordinatörüdür ve güdümleyici, ancak yine öğrenmeyi öğrencinin kendisi becermelidir. Buradaki amaç artık öğrencinin bilgi depolamayı değil, düşünmeyi öğrenmesidir. Düşünmeyi öğrenen kişi de, o düşünceyi nasıl ve nerede kullanacağını yöntem olarak benimser. Böyle bir eğitim eleştirel ve yaratıcı bir düşünce eğitimidir. Bu tür eğitim aktif öğrenme olarak tarif edilmektedir. Aktif öğrenme aynı zamanda kolektif çalışmayı içerdiği için kişinin toplumsal düşünmesini de sağlamaktadır.

EĞİTİM VE ÖĞRETİM SORUN ÇÖZMEYE DAYANMALI MODELLERE GEÇMELİ

Üniversite eğitimi sorun çözebilen insan yetiştirmeyi hedeflemelidir. Mezun olan öğrencilerimizin büyük çoğunluğu karşılaştıkları sorunu çözmeyi bilmedikleri sık sık gündeme gelmektedir. Ayrıca eğitim sistemi analitik düşünmeyi sunmadığı ve sorun yanlış algılandığı için çözümü de başka yerde aranmaktadır.

Ülke olarak sorunların doğru algılanması ve nasıl çözülebileceği konusunda zihinlerin zinde olması gerekir. Sorgulayıcı ve sorun çözücü interaktif yaklaşımlar sağlanması gerekir. Bu da interdispliner yaklaşımla sağlanabilir. Bu yaklaşım kişinin kendisini tanımasını ve çevresinde olup bitenlerin farkına varmasını ve eğiliminde değişimlerin yaratılmasını sağlar.

Günümüz teknolojisinde aktif eğitim ve problem çözmeye dayalı eğitim yöntemleri veya bütünleşmiş eğitim sistemi klasik eğitime göre daha nitelikli insan gücü yetiştireceği beklenilmektedir. Probleme dayalı öğrenme sisteminde DÜŞÜNME, SORGULAMA, ARAŞTIRMA VE ÜRETİME geçiş bir bütünlük içinde işlenmektedir. Ayrıca aktif öğrenmede küçük gruplar halinde sorgulayarak öğrendiği için kişi yaşam boyu sorgulayıcı niteliğe sahip, yeni gelişen teknolojiye daha çabuk adapte olmaktadır. Ülkemizde bir iki üniversitede uygulanan bu modelin tüm üniversitelerde pilot olarak başlanması ve sonuçlarının kamuoyu ile paylaşılması gerekir. Belki bu model İlköğretime kadar yansıtılmalıdır. Çünkü sorunun temeli aşağıdan yani İlköğretimden gelmektedir.

Klasik eğitimde eğitmene dayalı öğrenmede gündelik hayattan kopuk, pratik hayatın sorunlarının ötesinde ezbere dayalı karmaşık ve anlaşılmaz bilgi yerine, düşünsel bir uğraşı içinde pratik, insanların sorunlarının çözümüne yardımcı bir uğraş olarak kişiyi işin içine çekmek daha öğretici olacaktır. Bu bağlamda toplumsal sorunların çözümüne, doğa bilimlerinin de başarısını dikkate almalı ve bunların üzerine kurulmalıdır.

Bütün dünyada yüksek öğretim de temel hedef "daha kaliteli" bir eğitim vererek yarının iyi beyinlerini yetiştirmektir. Kaliteli eğitim bir yerde kurumun doğrudan öğretim üyelerinin kalitesi öğrenci kalitesine yansımaktadır. Doğal olarak sorun çözmeye dayalı eğitim sistemi beraberinde öğretim elamanı kalitesi ve potansiyelini gündeme getirecektir. Çünkü aktif öğrenme yapacak öğretim üyesinin isteklendirme güdüsünün ve bütünsel bakma kapasitesinin yüksek olması gerekir. Bu bakımdan öğretim üyelerinin statüleri değişmek zorunda kalacak. Araştırmacı, öğretici, hem araştırıcı hem de öğretici öğretim üyesi yanında yalnızca yönetici öğretim üyesi kadrosunda öğretim üyesinin oluşturulması gerekir. Bu konu ileride tartışılır.

YAN DAL EĞİTİMİ SAĞLANMALIDIR

Gelecekte ülkede yetişkin ve çok yönlü düşünen ve üreten bireyler yetiştirmek için mutlaka çok boyutlu olarak eğitilmeleri gerekir. Bunun için üniversite öğretimi süresince birden çok programı aynı anda tamamlamaları gerekebilir. Birden çok alan kişilerin analiz ve sentez yeteneğinin gelişmesine katkıda bulunacaktır. Aslında insan beynin çalışma prensiplerine de uygun düşmektedir. Bu da her alanda öğrencinin yoğun eğitimler görme dönemini beraberinde getirecektir. Örneğin Matematikçi aynı zamanda felsefe eğitimini de sürdürecek. Veya Tıp Doktoru aynı zamanda psikoloji görecek, belki buna güzel sanatlar katılabilir.

ÜNİVERSİTE EĞİTİMİ NEYİ ÖĞRETMEYİ HEDEFLEMELİ

Öğretmen merkezli eğimden öğrenici merkezli öğrenmeyi hedeflemeli, Sorgulayıcı ve araştırıcı modeli amaçlayan, Dinleyen ve verileni alan tüketici öğrenme sisteminden düşünmeye yaratmaya ve keşfedici öğreten sisteme geçmeyi, Bireysel öğrenme yerine işbirliğine dayalı toplumcu ve kolektif olarak birlikte öğrenmeyi hedefleyen, Teorik dersler yanında uygulamalı, pratik öğrenmeyi benimseyen, Belirli bir alanda bilgi birikimi oluşturmak yerine problem çözmeye yönelmeye, Güncel öğrenmeyi günün koşullarına göre düzenlemeyi, seçimlik ders sayısının arttırılması, ders notlarının günün koşullarına göre yenilenmesi, yeni dersler konulması vb.
Kurumlar arası akademisyen öğretim üyesi transferi ile bilgi dolaşımından yararlanmayı, Güçlü bir öğrenmeye isteklendirmesi için, kavramsal amaçlara vurgu yapmak yerine bireysel bilgi ve beceri kullanımını artıran amaçlara vurgu yapmayı ön plana çıkarmaktır.

YÖNETİCİLERİN ÇİZECEĞİ YOL HARİTASI ÇOK ÖNEMLİ

Vehbi Koç, ''Bu memleket ancak iyi yetişmiş, iyi eğitilmiş insan gücüyle kalkınabilir'' diyordu. Bir memleketin kalkınması yetişmiş insan gücüne bağlıdır. Bu da üniversitelerin öğrencilerine vereceği mesaja bağlıdır. Yükseköğretimin yöneticileri eğitim ve öğretin modellerini yani yol haritaları ile öğrencilerine, öğretim üyelerine, çalışanlarına ve hata topluma hedef ve umutlar sunmaları gerekmektedir. İşin zoru ne kadar kaliteli öğrenci yetiştirdik, bunlardan kaçı işe girebildi, kaçı kendi yeteneğini sergiledi, ne kadar her yönü ile üniversiteyi üniversite yapacak yetenek ve bilimsel kapasitede bilim adam yetiştirdik, ne kadar buluş, patent, araştırma yaptık olmalıdır. Yaptıkları araştırmaların kaçı başka araştırıcılar tarafından dikkate alınmakta ve üretime dönüştürülmek istenmektedir. Maalesef biz şimdilik bu konuların çok uzağındayız.

Yapılması gerekenler;

1. Eğitim ve Öğretim bir bütünlük içerisinde her türlü kaygıdan ve art düşünceden uzak olarak masaya yatırılmalı ve her yönü ile sorgulanmalıdır.
2. YÖK yasası çağdaş bir yüksek öğretim yasasına dönüştürülecek şekilde geleceğin eğitim modeline göre yeniden ele alınmalı.
3. Ezberci eğitim sistemi yerine düşünen, sorgulayan, araştıran ve üreten bir yapıda probleme dayalı aktif eğitim sistemine geçilmesi tartışılmalıdır.
4. Ülkenin ihtiyaç duyduğu iş alanlarına yönelik yüksek öğretim programları yapılmalıdır.
5. Öğretim üyesi yetiştirme programı yeniden ciddi olarak ele alınmalı ve öğretim üyeliği bir iş kapısı değil bir yaşam biçimi olacak standartlara kavuşturulmalıdır.
Yeni bir öğretim yılına gerçek üniversite yaratma umudu ile kolaylıklar ve zihin açıklığı dilerim.

Prof. Dr. İbrahim Ortaş
Çukurova Üniversitesi
e-posta: asportas@mail.cu.edu.tr

netyorum.com: (Bu metnin elektronik, basılı veya görsel yayın organlarında tamamen veya kısmen yayınlanması yazarının yazılı iznine tabidir. Aksine davranılmaması önemle rica olunur. Alıntı yapılmadan bu sayfaya link verilmesi için herhangi bir izin gerekmemektedir.)