"Öykülerle Sözcükler" 07.02.2002 Nezih Kuleyin - netyorum.com / Sayı: 103

İHTİYAR

Neredeyse bir aylık bir aradan sonra sizinle tekrar buluşmak ne kadar güzel. Bu kadar uzun bir ara vermek istemiyordum ama beklenmedik ayrılıklar kısa sürermiş. Bu yazıma neden olan sözcüğü yazma gereğim tamamen tesadüflere bağlı olarak ortaya çıktı. Şimdi size bu sözcüğün öyküsünü anlatmak istiyorum.

Benim bacanağımın burnu çocukken kırılmış ve yanlış kaynama sonucu nefes almakta belirli ama çok da rahatsız etmeyen zorluk çektiğini bize zaman, zaman aktarırdı. Bu zorluklar, yaşının ilerlemesi ile de olacak daha önemli bir duruma gelince tedavi gereksemesi doğdu. O da hastaneye gidince öğrendi ki; durum zannettiği kadar basit değil ve ameliyat olması gerekiyor. 

Kendisini ameliyat edecek olan doktorun çok iyi bir cerrah olduğunu ama o gün ameliyat yapıp yapamayacağının kesin olmadığını kendisine söyledikleri zaman kendi sözcükleri ile düşüncelerini şöyle aktardı bana:

“İnsan gayrı ihtiyari olarak ya acemi biri burnumu darmadağın ederse o zaman ben ne yaparım diye düşünüyor”.

Bu yazıyı yazmama neden olan anahtar sözcük tümce içerisinde geçen “gayrı ihtiyari” idi. Bizim bacanak bu sözcüğü içgüdüsel olarak ya da düşünmeden anlamında kullanıyordu. Birden aklıma şu sorular gelmeye başladı; gayrı ihtiyari bu anlama geliyorsa ihtiyari, ihtiyat ve ihtiyar gibi sözcükler gerçekte ne anlama geliyordu.

Türkçe'de yaşı belirli bir düzeyin üzerinde olanlara yaşlı dendiğini onunda yaş ulu sözcüğünden kaynaklandığını daha önceki yazılarımda aktarmıştım. İhtiyar daha başka bir şeydi. Sözlükler, sözcüğün kökeninde hayır olduğunu yazıyor olsalar da ben daha farklı bir mantık yürütüyorum.

“Gayrı ihtiyari”; düşünmeden, içgüdüsel olarak gibi bir anlamda kullanılıyor olduğuna göre ihtiyari'de bilinçli olarak anlamına gelir. Zaten ihtiyat insanın kendine gelecek zararlar üzerinde düşünüp önlem almasıdır. Bence ihtiyar bilgili ya da bilge demek. Köylerde kurulan ihtiyar heyetleri sadece yaşlıların değil bilgili ve doğru düşündüğüne inanılanların bir araya gelmesi ile oluşur. İnsanlar burada sadece yaşlı oldukları için bulunmazlar. 

İhtiyar sözcüğünün kökeninde bence insanın fiziki olarak yaşlanmasını çağrıştıran bir şey yok. Sözcük tamamen bilinçle ilgili.