17.01.2006 Prof. Dr. İbrahim Ortaş - netyorum.com / Sayı: 167

BİLİMSEL ETİK KURALLARININ GEREKLİLİĞİ - 2

Yazının Birinci Bölümü İçin Tıklayın

Bilim Etiği uzun tartışmalardan sonra özellikle de son zamanlara bilimsel aşırmaların yaygınlaştığı bir dönemde TÜBİTAK bünyesinde bir merkez kuldu ve TÜBA 1 Aralık 2001 tarihinde yaptığı toplantıda Bilimsel Araştırmalarda Etik ve Sorunları başlıklı raporda 6 temel ilke açıklamıştır. Bunlar;

1.    Gerçeğe Uygunluk,
    Veriler, sadece bilimsel yöntemlerle yürütülen gerçek deney ve gözlemlerden elde edilmeli ve yorumlar ve değerlendirmesinde bilimsel yöntemlerin dışına çıkılmaz. Bu bağlamda elde edilmiş veriler saptırılamaz, elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçları imiş gibi gösterilemez.

2.    Bilimsel Araştırmanın Zarar Vermemesi
    Bilimsel araştıra sürecinde deneklerin zarar görmemesi, deneklerin bilgilendirtmesi gibi sağlık konusunda bilgilendirmeyi zorunluluk arz etmektedir. Deney hayvanlarının acı çekmemesi dikkate alınmalıdır.

3.    Sorumluluk ve Haklar
    Bilim insanı araştırama bulgularını ile ilgili olarak toplumu bilgilendirmek ve olası zararlı uygulamalar konusunda uyarmak zorundadır. Ayrıca bilim insanı kendi vicdani kanaatine göre zararlı sonuçlar doğuracak araştırmalara katılmama hakkına sahiptir.

4.    Yazarlar
    Araştırma sonuçları araştırmayı yapanların tümünün isimleri katkıları oranında yayınlanır. Araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve yayına hazırlanmasında etkin katkıda bulunmamış kişilerin isimleri yazar listesinde yayınlanamaz.

5.    Kaynak Gösterme ve Alıntılar
    Araştıra sonuçlarının yayınlanmasında yararlanılan, kitap, dergi ve her türlü alıntı kaynağı belirtilmek zorundadır. Evrensel olarak tanınan kuram ve matematiksel formüller gibi bilinen bilgiler dışındaki herhangi bir yapıt ve bilgi izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz veya yayınlanamaz.

6.    Akademik Etkinliklerde Etik ve Bilim İnsanı
Bilim insanı, akademik yaşamının bütün evrelerinde ve öğretim, yöntem, ve akademik değerlendirmelere ilişkin görevlerde bilimsel liyakatı temel ölçüt olarak kabul eder, temel etik kuralarının dışına çıkmasına göz yummaz. Eğitimin eksik verilmesi, kopyacılık, akademik ilerleme ve ödül jürilerinde bilimsel liyakat ölçülerinin dışına çıkmak, kişileri kayırmak ve benzer davranışlar kabul edilmez.

Geçen yüzyılda bilim disiplinlerinin aktivitelerini artırmaları ve bu konuda yapılan harcamalar bir yana, diğer yanda kullanılan deneklerin niteliği ilerleyen süreçte teknolojinin artışı ile yapılan aşırma ve diğer kandırma davranışları etik bilimini ön plana almış oldu. Bu konuda geçen yıllarda CBT dergide Prof. Dr. Emin Kansu ve Prof. Dr. Şevket Ruacan Bilimsel yanıltmanın: türleri, nedenleri, önlenmesi, cezalandırılması konusunda uluslar arası düzeydeki durumunu gündeme getirdiler. Kanımca çok yararlı ve ülkemizde de bir girişimin başlatılması gerekli. Bu konuda herkesin görüşlerinin alınması ve uygun bir modelin oluşturulması yararlı olur.

Üniversitelerin bilim-etik kurullarını oluşturup bilimsel verimliliği ve kaliteyi yükseltmeleri yararlı olacaktır. Barbusse ‘‘Gerçeği söyleyenler hiçbir zaman susmak zorunda değildir’’ diyor. Bilim adamı, sorumluluğu gereği gerçeği aramak ve söylemek zorundadır. Tabii bilim adamı, bilim adamı ilkelerine göre usta-çırak ilişkisine göre yetiştirildiyse. Bu konuda biz geleceğin beyinlerini yetiştiren hocalara vicdani ve etik sorumluluğu düşmektedir. Buna bağlı olarak üniversitelerin bilim adamı yetiştirme programlarını yeniden niteliği artıracak şekilde gözden geçirmeleri gerekir. Yüksek Lisans ve Doktora programlarını yürüten Enstitülerin programlarına Bilimsel Araştırma Metotları dersi yanında, Tez ve makale nasıl yazılmalı konusunda da dersleri zorunlu krediler içinde sayması anlamalı olacaktır. Doğru bilim adamı yetiştiren doğru bilimsel çalışma yapacaktır.

Sevgilerimle

Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ
Çukurova Üniversitesi
e-posta: iortas@cu.edu.tr